TS. BSTY. Đinh Xuân Phát

3. Vai trò của axit béo đối với việc sản xuất cytokine

Axit béo không no nhiều nối đôi (PUFA), đặc biệt là omega 3 (OM3, axit linolenic) và omega 6 (OM6, axit linoleic), có vai trò quan trọng đối với sự phát triển của cơ thể. Đồng thời chúng cũng là những chất dinh dưỡng cần thiết cho sức đề kháng của cơ thể. Cả hai loại OM3 và OM6 đều không được tổng hợp trong cơ thể các loài thú có vú và cả người nên bắt buộc phải được cung cấp từ khẩu phần ăn. Trong cơ thể, OM3 được biến đổi thành axit eicosapentaenoic (EPA) và axit docosahexaenoic (DHA) còn OM6 được biến đổi thành axit arachidonic (AA). Ở cá thể trưởng thành, việc tổng hợp EPA và DHA từ OM3 xảy ra dễ dàng nhưng ở các cá thể sơ sinh hoặc còn non việc này xảy ra một cách hạn chế. EPA và DHA được tìm thấy nhiều trong cá và dầu cá, còn AA tích lũy nhiều trong mô của động vật được nuôi bằng ngũ cốc.

Lipid trong khẩu phần được hấp thu và phân phát đến mọi tế bào trong cơ thể, tại đó chúng sẽ được sử dụng để tạo năng lượng cho tế bào, xây dựng nên cấu trúc màng tế bào hoặc được dùng như là các phân tử chức năng. Phần dư lại sẽ được dùng để tổng hợp nguồn mỡ dự trữ. Cả OM3 và OM6 đều là những thành phần quan trọng của màng tế bào và hai axit béo này không thể được chuyển hóa lẫn nhau. Cả EPA và AA đều được sử dụng để tổng hợp các loại Eicosanoid gồm prostaglandin (PG), prostacyclin, thromboxane (TX) và các leukotriene. Eicosanoid là những phân tử truyền tín hiệu, có vai trò điều khiển nhiều hệ thống trong cơ thể, nhưng quan trọng nhất là hoạt động trong quá trình viêm, đáp ứng miễn dịch và những tác động đến hệ thống thần kinh trung ương (De Caterina and Zampolli, 2001; Thies et al., 2001). Để hiểu rõ hơn về các Eicosanoid, xin tham khảo phần ‘Omega 3/6 và các sản phẩm Eicosanoid của chúng đối với sức khỏe’.

Đối với hệ miễn dịch, lipid và các sản phẩm của chúng có vai trò điều hòa đáp ứng miễn dịch, bằng các cơ chế như thay đổi tính thấm thành mạch; sản xuất ra các peroxide và eicosanoid; và tương tác với các quá trình hoạt hóa tế bào. Số liệu khoa học ghi nhận rằng lượng OM3 ăn vào tăng cũng đồng thời làm giảm bớt tỷ lệ viêm nhiễm, các bệnh về tim mạch cũng như các bệnh mãn tính như hen suyễn và tiểu đường. Tuy vậy, sử dụng EPA và DHA trong khẩu phần trong thời gian dài (6 tháng) lại làm giảm lượng cytokine do đại thực bào sản xuất như IL1, TNF, IL6 (những cytokine kích viêm và kích thích đáp ứng miễn dịch của các lympho T). Những kết quả này cho thấy, việc sử dụng một mình OM3 lâu dài có thể có lợi ích trong việc giảm bớt những tổn hại sức khỏe do quá trình viêm gây ra (ví dụ như nguy cơ gây chết do viêm phổi cấp trong bệnh do virus cúm gây ra) nhưng cũng có thể gây bất lợi cho cơ thể do đáp ứng miễn dịch tế bào bị sụt giảm một phần. 

Cơ chế của hiện tượng này chưa được hiểu rõ nhưng các nhà khoa học cho rằng có lẽ khi khẩu phần chứa nhiều OM3 mà không có OM6 đã dẫn đến sự thay đổi trong hàm lượng các Eicosanoid được sản xuất ra. Do EPA (OM3) thay thế AA (OM6) trong quá trình sản xuất Eicosanoid, nên các sản phẩm có nguồn gốc từ AA, vốn là những chất có tính gây viêm và điều hòa miễn dịch mạnh hơn bị giảm sút (tham khảo thêm trong phần ‘Vai trò của Omega 3 – Omega 6 và các sản phẩm Eicosanoid của chúng đối với sức khỏe’). Như vậy, để đạt được kết quả tốt trong việc tăng sức đề kháng, cần kết hợp cả OM3 và OM6 trong khẩu phần. Ngoài ra, tác động của lipid khẩu phần đến hàm lượng cytokine trong cơ thể cũng phụ thuộc vào tuổi, mức độ vệ sinh, giai đoạn bệnh tật của cá thể cũng như các chất dinh dưỡng khác trong khẩu phần.

Tài liệu tham khảo

1. De Caterina, R., Zampolli, A., 2001. n-3 fatty acids: antiatherosclerotic effects. Lipids 36 Suppl, S69-78.

2. Thies, F., Miles, E.A., Nebe-von-Caron, G., Powell, J.R., Hurst, T.L., Newsholme, E.A., Calder, P.C., 2001. Influence of dietary supplementation with long-chain n-3 or n-6 polyunsaturated fatty acids on blood inflammatory cell populations and functions and on plasma soluble adhesion molecules in healthy adults. Lipids 36, 1183-1193.

3. Mariette van den Berg, 2014. Feeding omega-3 fatty acids; the health benefits. Horses and People Magazine.

4. Sally Fallon and Mary G. Enig, 2000. Skinny on fats. The Weston A. Price Foundation for Wise Traditions in Food, Farming, and the Healing Arts.