Biên soạn: TS. BSTY. Đinh Xuân Phát
6. Sự cản trở đáp ứng miễn dịch do kháng thể mẹ truyền khi tiêm chủng trên thú con
Trong điều kiện chăn nuôi hiện nay, nái hậu bị và nái rạ thường được tiêm chủng nhiều loại bệnh khác nhau, nhất là các bệnh do virus như cúm, tai xanh, giả dại, LMLM, parvo, rotavirus, TGE, PMWS và cả các bệnh do các vi trùng nguy hiểm như Mycoplasma, E. coli... Hầu hết các loại vacxin này đều tạo miễn dịch thể dịch tốt trên nái với các loại kháng thể được tạo ra là IgM, IgA và IgG. Những kháng thể này được truyền qua cho heo con trong sữa và sữa đầu. Mặc dù những kháng thể này sẽ giúp bảo vệ heo con chống lại các bệnh này trong thời gian hệ miễn dịch của chúng chưa phátt triển đầy đủ. Nhưng kháng thể mẹ truyền cũng có những tác động không mong muốn lên hiệu quả của việc tiêm chủng trên chính cơ thể heo con. Điều này đã được ghi nhận trên nhiều loài vật như trâu bò, heo, ngựa... và cả trên người. Hơn nữa, sự kiện này cũng xảy ra bất kể đó là loại vacxin sống nhược độc hay vacxin chết. Cơ chế của hiện tượng này thì rất rộng, có thể là do:
- Kháng thể mẹ truyền bám vào và trung hòa virus hay kháng nguyên vacxin, làm virus không thể xâm nhập tế bào và nhân lên. Điều này làm mất đi nguồn kháng nguyên hay nói cách khác là làm giảm liều của kháng nguyên. Hệ quả là hệ miễn dịch thích ứng đặc hiệu của cơ thể heo con không được kích thích đủ để gây ra một đáp ứng đủ mạnh.
- Kháng thể mẹ truyền bám vào kháng nguyên vacxin và ngăn cản không cho các lympho B đặc hiệu của cơ thể heo con tiếp xúc để nhận diện kháng nguyên. Hậu quả là đáp ứng miễn dịch thể dịch của bản thân heo con không được hoạt hóa.
- Kháng thể mẹ truyền bám vào kháng nguyên vacxin và chiếm mất chỗ bám dành cho những kháng thể được sản xuất bởi bản thân heo con. Khi đó, những tế bào miễn dịch (lympho bào, tế bào tua, tế bào thực bào) của cơ thể heo con mang những thụ thể bề mặt đặc hiệu cho vùng Fc của các phân tử kháng thể của bản thân heo con không thể bám vào phức hợp kháng nguyên – kháng thể (vì đây là phức hợp kháng nguyên – kháng thể mẹ truyền). Hậu quả là kích thích miễn dịch không thể diễn ra do không kích thích lympho bào, không kích thích hệ thống bổ thể...
Ảnh hưởng của kháng thể mẹ truyền chủ yếu xảy ra đối với đáp ứng miễn dịch dịch thể. Và mức độ nghiêm trọng phụ thuộc vào một yếu tố chính, đó là tỷ lệ giữa kháng thể mẹ truyền hiện hữu và liều kháng nguyên vacxin được tiêm cho heo con. Điều đó có nghĩa là hiệu quả của việc tiêm chủng heo con phụ thuộc vào số lượng kháng thể mẹ truyền còn tồn tại trong cơ thể heo con tại thời điểm tiêm.
Hiện nay, giải pháp để kích thích đủ đáp ứng miễn dịch trên heo con nói riêng và các loài vật nuôi nói chung là chấp nhận mũi tiêm thứ nhất có kết quả đáp ứng miễn dịch thấp, sau đó tiêm nhắc lại vào thời gian thích hợp. Ví dụ quy trình tiêm vacxin giả dại cho heo giống hậu bị là tiêm lần một lúc 12 tuần tuổi và tiêm nhắc lại vào 16 tuần tuổi.
Các nhà nghiên cứu cũng đang tìm kiếm những giải pháp khác để tránh tác động trung hòa kháng nguyên vacxin của kháng thể mẹ truyền, nhằm nâng cao hiệu quả tiêm phòng trong thực tiễn chăn nuôi. Ngày nay, với xu hướng sản xuất vacxin hiện đại là dùng các virus hoặc vi khuẩn làm vector chuyển giao protein kháng nguyên mong muốn hoặc chuyển giao gen mã hóa cho protein kháng nguyên mong muốn vào đối tượng tiêm chủng. Tác động trung hòa kháng nguyên vacxin cũng xảy ra ở trên những đối tượng trưởng thành đã có miễn dịch đối với vector được sử dụng trong vacxin. Tác động này được gọi là ‘sự ức chế miễn dịch do kháng thể hiện hữu (pre-existing immunity)’. Giải pháp để tránh tác động tiêu cực này cũng đa dạng và tùy theo loại vacxin hay loại vector được sử dụng. Vấn đề này được trình bày trong bài viết ‘Các loại virus dùng làm vector vacxin’.